Έξω από το γωνιακό μαγαζί του, στη συμβολή των οδών Ολύμπου και Αρριανού, ο 81χρονος κρεοπώλης Βαγγέλης Κοτσαμπάς ταΐζει κάθε μεσημέρι τους γλάρους. Είναι μια συνήθεια χρόνων – όπως και τα ουζάκια που πίνει τις Παρασκευές με τους φίλους του. Από το 1978, που ανέλαβε το κρεοπωλείο μαζί με τον αδελφό του, Νίκο, η γειτονιά έχει αλλάξει πολύ, διατηρεί όμως την ανθρώπινη «μυρωδιά» της. «Τη δεκαετία του ’60 αγόραζαν διαμερίσματα κυρίως δημόσιοι υπάλληλοι, όπως καθηγητές και δικαστικοί, που πλήρωναν τα γραμμάτια του σπιτιού με το σταθερό εισόδημά τους. Επίσης, κάθε ισόγειο παράθυρο ήταν μαγαζί, έβραζε ο τόπος από κόσμο. Σήμερα, τα περισσότερα μικρομάγαζα έχουν κλείσει, ενώ ελάχιστοι παλιοί πελάτες έχουν απομείνει», λέει, με φόντο τα ψυγεία του.
Decumanus maximus
Ο προηγούμενος κρεοπώλης (το κατάστημα άνοιξε το 1963) σέρβιρε μεζέδες σε ένα άτυπο συνοικιακό ουζερί που βρισκόταν στη θέση των ψυγείων. Και μπορεί με το πέρασμα των χρόνων τα κτίρια να αλλάζουν χρήσεις, ωστόσο η γοητεία της Ολύμπου είναι ότι λειτουργεί σαν τη συγκολλητική ουσία της Θεσσαλονίκης: προστατεύει την αδιάλειπτη ιστορία της και ταυτόχρονα ενσωματώνει τις νέες τάσεις. Κινούμενη παράλληλα και βόρεια με τον άξονα της Εγνατίας, ενώνει τη Ροτόντα από τα ανατολικά με τον βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων στα δυτικά, που περιλαμβάνεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Στα σχεδόν τρία της χιλιόμετρα συνυπάρχουν τα οικοδομικά κατάλοιπα του ελληνιστικού πυρήνα της πόλης, στην πλατεία Διοικητηρίου, και το συγκρότημα της Ρωμαϊκής Αγοράς του 2ου αιώνα μ.Χ., με εμβληματικά κτίρια του Μεσοπολέμου, όπως το Πειραματικό Σχολείο του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, ιστορικά μαγαζιά, σαν το ξηροκαρπάδικο «Ηρακλής», και καφέ με ψηφιακούς νομάδες.
«Η Ολύμπου ήταν μία από τις παλιότερες ρωμαϊκές decumani (δρόμος παράλληλος με τη θάλασσα). Μάλιστα, σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, υπήρξε η κυριότερη αρτηρία της πόλης, ένα είδος πρώιμης decumanus maximus, πριν αναλάβει τη συγκεκριμένη λειτουργία κατά τον 3ο και 4ο μεταχριστιανικό αιώνα η σημερινή Εγνατία. Ενδεχομένως, αυτός ο τύπος χάραξης του Ιπποδάμειου συστήματος να πηγαίνει ακόμα πιο πίσω, στα ελληνιστικά χρόνια, αλλά η συγκεκριμένη υπόθεση δεν αποδεικνύεται με ανασκαφικά δεδομένα. Τα σημαντικά αρχαιολογικά τεκμήρια που υπήρχαν υπογείως καταστράφηκαν ολοσχερώς κατά τη διάρκεια κατασκευής του δικτύου ηλεκτροδότησης. Από την Ολύμπου διέρχεται το μεγάλο καλώδιο της ΔΕΗ», εξηγεί η Χριστίνα Μαβίνη, αρχαιολόγος – μουσειολόγος του MOMus (Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης), η οποία με πληροφορεί ότι εκεί όπου βρίσκεται το ξενοδοχείο Olympia υπήρχαν τη δεκαετία του 1940 λουτρά που προσέφεραν ντους σε όσους Θεσσαλονικείς δεν διέθεταν στο σπίτι τους.
Η παλιά φρουρά
Όσο χάζευα ένα από τα ωραιότερα χειμερινά σούρουπα της Θεσσαλονίκης, στεκόμενος μπροστά από το ανακαινισμένο νεοκλασικό κτίριο του ξενοδοχείου «Ορεστιάς Καστοριάς», σκεφτόμουν τα λόγια της σχετικά με την παλαιότητα του δρόμου. Ο ουρανός μοβ, σμήνη πουλιών πάνω από το Ρωμαϊκό Ωδείο και στο βάθος ο μνημειακός άξονας της Αριστοτέλους. Πήρα μια βαθιά ανάσα, για να ρουφήξω τη στιγμή, και συνέχισα να περπατώ. Για να καταλάβω την αστική εξέλιξη και την ανθρωπογεωγραφία της Ολύμπου, επισκέφτηκα την Όλγα Ιακωβίδου, συνταξιούχο καθηγήτρια του Τμήματος Γεωπονίας του ΑΠΘ. Μαζί με τον σύζυγό της, οινοποιό Βαγγέλη Χατζηβαρύτη, μένουν στον δρόμο από το 1985. Στην πολυκατοικία τους με τα 42 διαμερίσματα, τα κουδούνια χωρίζονται σε δεξί και αριστερό ασανσέρ.
Eκεί όπου βρίσκεται το ξενοδοχείο Olympia υπήρχαν τη δεκαετία του 1940 λουτρά που προσέφεραν ντους σε όσους Θεσσαλονικείς δεν διέθεταν στο σπίτι τους.
Από τη βεράντα τους στον έκτο όροφο, αυτόν τον κρυφό κήπο με τα λογής λογής λουλούδια, η Ολύμπου φαίνεται από ψηλά σαν «πράσινο ποτάμι» ανάμεσα στο πηχτό τσιμέντο. Διακρίνεις μόνο τα δέντρα που βρίσκονται εκατέρωθεν κατά μήκος όλου του δρόμου. «Απαλλοτρίωσαν το σπίτι της γιαγιάς μου Όλγας στην οδό Παλαιολόγου και της έδωσαν σε αντάλλαγμα αυτό το οικόπεδο, από τα τελευταία που είχαν μείνει στην Ολύμπου. Το δώσαμε για αντιπαροχή το 1977, στον σεισμό. Η γειτονιά μας ήταν πάντα λαϊκή, ειδικά εδώ στην αρχή της που συγκέντρωνε φοιτητόκοσμο. Θυμάμαι δίπλα μας ένα ψιλικατζίδικο. Ο Γιάννης, ο μεγαλόσωμος ιδιοκτήτης, κάθε Παρασκευή μάζευε τους γείτονες κι έστηνε ένα μικρό γλέντι με σουβλάκια», λέει και μας τρατάρει ελληνικό καφέ με γλυκό του κουταλιού.
Όσο μιλούσε, μυθικές φιγούρες ξεπετάγονταν από το μυαλό της. «Ο Αχνός που έκλεισε πρόσφατα είχε το ωραιότερο μπιφτέκι, ενώ το Λημέρι με τα μαγειρευτά “τραβούσε” μέχρι αργά το βράδυ με ζωντανή μουσική. Τώρα, μένει ανοιχτό μέχρι το απόγευμα». Ο φωτογράφος που ήμασταν μαζί, ο Κωνσταντίνος Τσακαλίδης, δεν γνώριζε ότι επί δεκαέξι χρόνια ήταν γείτονας της Όλγας, αφού έμενε ακριβώς απέναντί της. «Πάντα αναρωτιόμουν ποιος έχει αυτό το ωραίο μπαλκόνι», της λέει ντροπαλός και φεύγουμε για μεσημεριανό στο Λημέρι. Βγαίνοντας έξω πιάνει κουβέντα με τον Ιορδάνη Κατσέα, ιδιοκτήτη του πάρκινγκ Ελλάδα, που βρίσκεται δίπλα από την είσοδο της πολυκατοικίας. Αφού ενημερωνόμαστε ότι η οικοδομή ξεκίνησε το 1977, αλλά παραδόθηκε το 1983 λόγω της αλλαγής του οικοδομικού κανονισμού μετά τον σεισμό, περνάμε στο απέναντι πεζοδρόμιο και καθόμαστε στο μαγειρείο για να δοκιμάσω τα ξακουστά μαγειρευτά. Οι γεύσεις ήταν γνώριμες στον Κωνσταντίνο, ειδικά οι λαχανοντολμάδες.
Λευκά τραπεζομάντιλα, μπεν μαρί, λαϊκή μουσική, ατμόσφαιρα παλιακή και ζεστή. «Το μαγαζί ξεκίνησε το 1984 από τον πατέρα μου Σάκη Γκόγκο. Τον θυμάμαι να γυρίζει δύο-τρεις τη νύχτα σπίτι και να φεύγει νωρίς το πρωί. Έχουμε πελάτες που έτρωγαν ως φοιτητές και σήμερα έρχονται με τα παιδιά τους», διηγείται ο 39χρονος Θωμάς Γκόγκος, σημερινός ιδιοκτήτης, που τα Σαββατοκύριακα βάζει μπρος και τις σούβλες. Μεσοτοιχία με το Λημέρι είναι το κατάστημα παιδικών ρούχων της Έλενας Τσεγκελή, η οποία στο τζάμι κάτω από το γραφείο της έχει μία από τις πρώτες αποδείξεις ενοικίου, του 1979, και ελάχιστα μέτρα πιο κάτω, μετά την Ιασωνίδου, είναι ένα από τα δεκαπέντε διατηρητέα της Ολύμπου, ο θερινός κινηματογράφος Άλεξ.
«Οι γονείς μου είχαν το κτίριο από το 1957, λειτουργούσε ως ξυλαποθήκη και ως αποθήκη πάγου. Το 1968 ανοίξαμε τον κινηματογράφο και τέσσερα χρόνια αργότερα μεταγράψαμε τα εναπομείναντα τετραγωνικά σε ανθοπωλείο. Απέναντι που βλέπεις, το 34ο Δημοτικό Σχολείο ήταν αλάνα με την ονομασία “Βουλγάρικο”, ενώ η Ιασωνίδου ήταν χωματόδρομος. Γενικότερα, η Ολύμπου ήταν ένας δρόμος με πολλές γειτονιές. Για παράδειγμα, από την Ελευθερίου Βενιζέλου μέχρι και την Ανδρέα Κάλβου υπήρχαν βιοτεχνίες ενδυμάτων, υποδημάτων και πολλά συνεργεία», αναφέρει η Ντίνα Σιδέρη, ιδιοκτήτρια του κινηματογράφου και του ανθοπωλείου. Ξεκινώ να σουλατσάρω προς τα δυτικά, να βρω το παντοπωλείο του Γιώργου Ουζούνη, που μου «σφύριξε» ότι είναι παλιό. Πράγματι, από τον Δεκέμβρη του 1990 τροφοδοτεί τη γειτονιά με αυγά Νεοχωρούδας, γιαούρτια, εκλεκτά τυριά κι ένα σωρό άλλες λιχουδιές.
Το νέο κύμα
Στη διαδρομή μού τράβηξε το μάτι ένα ηλεκτροτεχνουργείο. Ναι, στην Ολύμπου, σε αυτόν τον κινηματογραφικό δρόμο, που σύμφωνα με τον Δημήτρη Ιωάννου, τον δημοσιογράφο που έγραψε το άρθρο στο περιοδικό Time Out, «αποτυπώνει την ανοιχτή, πολυπολιτισμική ενέργεια της πόλης, παντρεύοντας το αυθεντικό με το σύγχρονο», συνάντησα μάστορες που κάνουν περιελίξεις μοτέρ παντός τύπου. «Ο πατέρας μου ήρθε εδώ αρχές του ’80, εγώ μπήκα στην επιχείρηση το 2014, 23 χρονών. Είναι ελάχιστα πλέον τα καταστήματα σαν το δικό μας, έχουμε πελάτες από όλη την Ελλάδα», εξηγεί η ιδιοκτήτρια, Κυριακή Κεχλιμπάρη. Καθισμένη στο παλιό, ξύλινο γραφείο με τη μαρμάρινη επιφάνεια, προτείνει να με κεράσει γλυκό βαρβάρα, και συνεχίζει. «Απέναντι, το εστιατόριο “Κιτς και σ’ έφαγα” ήταν ανθοπωλείο και συνόρευε με ένα καθαριστήριο».
Χρονικά, η σκυταλοδρομία αλλαγής χρήσης των καταστημάτων της Ολύμπου, που ανέκαθεν συγκέντρωνε φοιτητές και αντίστοιχου τύπου μαγαζιά, ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2011 με το άνοιγμα του καφέ-μπαρ Φρειδερίκο Αγάπη μου. «Τότε, ήταν μια γειτονιά σε ελεύθερη πτώση. Εμείς θέλαμε να προσελκύσουμε κόσμο από το κέντρο, που σνόμπαρε οτιδήποτε ήταν πάνω από την Εγνατία. Κατά μία έννοια, μεταγγίσαμε το DNA από το άλλο μας καφέ στη Ζεύξιδος, το Pastaflora Darling», περιγράφει ο Δημήτρης Μίκος, ένας από τους δύο ιδιοκτήτες του «Φρειδερίκου», που πωλήθηκε το 2017. Τα λεγόμενά του επιβεβαίωσε και ο Δημήτρης Βλασίου, χρόνια κάτοικος της περιοχής που είχε δουλέψει στην μπάρα του εν λόγω καφέ-μπαρ.
«Πριν από δεκαπέντε χρόνια, ο δρόμος ήταν αρκετά υποβαθμισμένος, σε κάποια σημεία ίσως και επικίνδυνος», αναφέρει ο ίδιος, που τον Σεπτέμβρη του 2024, μαζί με τον σεφ Βασίλη Χαμάμ, άνοιξαν το καφέ ΕΣΤΕΤ δίπλα από το θρυλικό εικοσιτετράωρο πατσατζίδικο του Τσαρούχα, που λειτουργεί στο συγκεκριμένο σημείο από το 1967. Από τη μία οι ξενύχτηδες και όσοι αναζητούν θαλπωρή σε ένα ζεστό πιάτο φαγητό, από την άλλη τα παλιατζίδικα του Μπιτ Μπαζάρ. Και στη μέση το ΕΣΤΕΤ, να σερβίρει καφέ και πεντανόστιμα ψητά σάντουιτς το πρωί και κοκτέιλ νωρίς το απόγευμα σε ανθρώπους όλων των ηλικιών: κατοίκους της γειτονιάς, ψηφιακούς νομάδες, τουρίστες που μένουν σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης και Θεσσαλονικείς από άλλες περιοχές που έρχονται για να ζήσουν την «τάση» – ναι, παρά την αισθητική της επιβάρυνση από τις αφίσες και τα δεκάδες συνθήματα στους τοίχους, η Ολύμπου είναι ένας πολύ cool δρόμος.
Στο συγκεκριμένο καφέ αντάμωσα και με τη δημοσιογράφο Δέσποινα Πολυχρονίδου, η οποία αποφάσισε να μετακομίσει στην Ολύμπου πριν από 12 χρόνια, τότε που τα ενοίκια ήταν ακόμη χαμηλά. Μοιράζομαι μαζί της την πληροφορία που πήρα από το μεσιτικό γραφείο Square Meter, λίγα στενά πιο πάνω επί της Ολύμπου, ότι τα ενοίκια έχουν αυξηθεί κατά 40% την τελευταία δεκαετία. Την επαληθεύει με ένα νεύμα προβληματισμού. «Έχει γίνει μόδα. Πλέον τα βράδια στην Ολύμπου, μετά τις παραστάσεις, συναντάς γνωστούς ηθοποιούς να κάνουν βόλτες. Βέβαια, και το μετρό έχει σπρώξει τις τιμές προς τα πάνω. Παρ’ όλα αυτά, συγκριτικά με την υπόλοιπη πόλη, τα ενοίκια παραμένουν προσιτά», λέει.
Της αρέσει η Ολύμπου, λέει, γιατί είναι γεμάτη εκπλήξεις κι αντιθέσεις. Από το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Θεσσαλονίκης μέχρι το υπόγειο θεατρικό σαλόνι της «Πολιτείας Θεάτρου» και το Pikap, ένα πολιτιστικό κύτταρο που εδώ και δέκα χρόνια λειτουργεί ως καφέ-μπαρ, δισκοθήκη, ραδιόφωνο και εκθεσιακός-συναυλιακός χώρος. Ρωτάω τον Δημήτρη Αγγέλη, έναν από τους συνιδιοκτήτες, πού εντοπίζει τη «χαλαρότητα» του δρόμου.
«Κατ’ αρχάς, έχει σημεία όπου μπορείς να αράξεις και να νιώσεις ευπρόσδεκτος, είτε κάτω από τα δέντρα είτε σε κάποιο από τα μαγαζιά. Οι χώροι κατά κανόνα γίνονται με μεράκι, συναντιούνται άτομα με κοινά ενδιαφέροντα και όσοι νέοι έρχονται –όσο τρελή ιδέα κι αν έχουν– ενσωματώνονται με έναν μαγικό τρόπο· δεν προσπαθούν να επιβληθούν», απαντά.
Η μεγάλη φαντασίωση
Πράγματι, η Ολύμπου είναι ένας δρόμος που «σηκώνει» τολμηρά πρότζεκτ. Το 2019, κοντά στους Αγίους Αποστόλους, που μετά την ανάπλασή τους έχουν εξελιχθεί σε μία από τις πιο δημοφιλείς γειτονιές του κέντρου, ο Αντώνης Φωτιάδης άνοιξε το Άσπρο Δέντρο. Πρόκειται για έναν χώρο που συνδυάζει εστιατόριο, θεατρική σκηνή και αίθουσα για γιόγκα-χορό. «Το μέρος ήταν κενό πριν από δέκα χρόνια, ενώ ακόμα πιο πριν ήταν γνωστή βιοτεχνία τζιν. Η περιοχή είχε κυρίως συνεργεία αυτοκινήτων και πολλούς μηχανικούς· πουλούσαν δίπλα μου λάδια μηχανής», θυμάται ο Αντώνης, που έχει σπουδάσει μαγειρική και θέατρο. Ελάχιστα από τα συνεργεία που αναφέρει έχουν απομείνει. Βέβαια, το συγκεκριμένο τμήμα από την οδό Καραολή και Δημητρίου μέχρι την Ανδρέα Κάλβου, που παραμένει υποανάπτυκτο συγκριτικά με την υπόλοιπη Ολύμπου, έχει αρχίσει σταδιακά να μεταμορφώνεται.
Στη συμβολή της Γλάδστωνος με την Ολύμπου, σε μια εγκαταλελειμμένη καπναποθήκη, άνοιξε πρόσφατα το νέο μοντέρνο κτίριο του Project 151 με το όνομα Tabac. Πρόκειται για ένα συγκρότημα 72 σύγχρονων δωματίων, πλήρως επιπλωμένων, που περιλαμβάνει όλες τις υπηρεσίες, από πλυντήριο και στεγνωτήριο μέχρι γυμναστήριο. Απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές, ακολουθώντας την παράδοση της Ολύμπου, αλλά και σε νέους εργαζομένους. Επίσης, ελάχιστα μέτρα δυτικότερα, έκανε εγκαίνια τον φετινό Μάρτιο το στούντιο κεραμικής Laspi. «Ήρθα εδώ αφενός για προσιτό ενοίκιο, αφετέρου γιατί αυτό το τμήμα της Ολύμπου είναι ανερχόμενο. Το καλοκαίρι ήταν αρκετά καλά από θέμα περατζάδας και τουριστών, τον χειμώνα βλέπω ότι είναι πιο μοναχικά», περιγράφει η κεραμίστρια Θέη Μουρατίδου. Όσο κουβεντιάζαμε, ακουγόταν ο επίμονος ήχος μιας ηλεκτροσυγκόλλησης, ενός ακόμη υπό διαμόρφωση καταλύματος βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Απέναντι, σχεδόν όλα τα ισόγεια μαγαζιά έχουν «μεταμορφωθεί» σε καταλύματα – η γνωστή συμπτωματολογία των περιοχών που παραδίνονται στον τουρισμό. Και κάπου εκεί, αρνούμενος να σκεφτώ την πιθανότητα μετατροπής της Ολύμπου σε έναν απέραντο διάδρομο με βαλίτσες, έκλεισα τα μάτια και ανακάλεσα τα λόγια του αντιδημάρχου Τεχνικών Έργων και Βιώσιμης Κινητικότητας, Πρόδρομου Νικηφορίδη, ο οποίος πρότεινε να ενταχθεί η οδός στο ενοποιημένο δίκτυο των αρχαιολογικών χώρων. «Το επόμενο διάστημα ξεκινά το έργο επανακατασκευής των πεζοδρομίων της Ολύμπου, θα γίνει διαπλάτυνση όπου είναι εφικτή. Ιδανικά, η οδός Ολύμπου θα ήταν ένας μοναδικός πεζόδρομος, που σε αυτή τη φάση δυστυχώς δεν μπορούμε να υλοποιήσουμε». Μα πόσο cool θα ήταν να μετατραπεί η Ολύμπου σε πεζόδρομο;
